Finans dünyasında sık sık duyduğumuz “volatilite”, aslında bir yatırım aracının fiyatının ne kadar dalgalandığını gösteren bir kavramdır. Bu dalgalanmayı ölçmek, yatırımcıların gelecekteki riskleri tahmin etmesine yardımcı olur. Fakat bu tahminlerde kullanılan modellerin kendisi de hata yapabilir. İşte bu hatalara “model riski” denir.
Bu yazıda, “model riski nedir, neden önemlidir, nasıl ölçülür ve ne işe yarar?” gibi sorulara, sade ve herkesin anlayabileceği bir dille cevap vereceğiz.
Model Riski Nedir?
Model riski, bir modelin yanlış sonuçlar üretmesi veya doğru kullanılmaması sonucu ortaya çıkabilecek zararlardır. Özellikle finans gibi kararların matematiksel modellere dayandığı alanlarda, bu risk çok büyük önem taşır.
Düşünün ki bir hava durumu uygulaması size bugün yağmur yağmayacağını söylüyor, siz de şemsiye almadan dışarı çıkıyorsunuz. Ancak birden yağmur bastırıyor. Bu durumda, uygulama size yanlış bir bilgi sunduğu için ıslanmış oluyorsunuz. İşte bu da bir tür “model riski”.
Finans dünyasında ise benzer bir durum, milyarlarca dolarlık zararlara yol açabilir.
Volatilite Modelleri Neden Önemli?
Volatilite tahminleri, yatırım kararları, portföy yönetimi, sigorta hesaplamaları ve risk analizi gibi birçok finansal işlemin temelini oluşturur. Yanlış bir tahmin, yatırımcıyı beklenmedik zararlara uğratabilir. Özellikle 2008 küresel finans krizinde, bu tür model hatalarının etkisi tüm dünyada hissedildi.
Bu yüzden, volatilite modellerinin ne kadar güvenilir olduğunu değerlendirmek şarttır.
Model Riskinin Kaynakları Nelerdir?
Model riski genellikle iki ana nedenden doğar:
- Parametre Tahmin Riski: Modelin içindeki sayısal değerlerin (parametrelerin) yanlış tahmin edilmesi.
- Modelin Gerçekliği Yansıtamaması: Modelin, piyasanın gerçek işleyişini tam olarak temsil edememesi.
Araştırmalara göre, ikinci neden genellikle daha ciddi sonuçlar doğuruyor. Yani model ne kadar karmaşık veya teknik olursa olsun, eğer gerçek piyasayı iyi yansıtmıyorsa güvenilmez hale geliyor.
Volatilite Modelleri Nasıl Değerlendirilir?
Gerçek hayatta volatilitenin birebir ölçülmesi zordur. Bu yüzden uzmanlar, “tahmini varyans” adı verilen yöntemlerle piyasadaki oynaklığı dolaylı yoldan ölçer. Sonra bu tahminleri test ederler.
Bunun için genelde iki yöntem kullanılır:
- MZ Regresyonu: Bir modelin kendi başına ne kadar doğru tahmin yaptığını ölçer.
- Model Karşılaştırmaları: İki veya daha fazla modelin performansı karşılaştırılır.
Ancak bu yöntemlerde de bir sorun vardır. Kullanılan ölçüm araçları bazen “gürültü” içerir ve sonuçları bozabilir. Bu yüzden araştırmacılar, bu sorunu azaltmak için “robust” yani dayanıklı yöntemler geliştiriyor.
Yeni Önerilen Ölçüm Yöntemi Nedir?
Yapılan yeni bir çalışmada, QLIKE isimli bir yöntemle volatilite modellerindeki model riskinin daha net bir şekilde ölçülmesi hedeflenmiştir. Bu yöntem, tahmin edilen varyans değerlerini gerçek dünyadaki sonuçlarla kıyaslar ve aradaki farklara göre modelin ne kadar riskli olduğunu gösterir.
Ayrıca, bu modelin matematiksel olarak güvenilir olduğu da kanıtlanmıştır. Ölçümler, regülasyonlara uygunluk açısından da yeterli görülmüştür.
Gerçek Hayat Uygulamaları Ne Diyor?
Yapılan testlerde, özellikle kriz zamanlarında model riskinin arttığı gözlemlenmiştir. Yani piyasada belirsizlik arttığında, modeller daha fazla hata yapmaya başlar. Bu da yatırımcılar için ekstra dikkat gerektirir.
Küçük örneklem büyüklüğüne sahip piyasalarda ise tahminlerin daha fazla sapma gösterdiği ve model riskinin arttığı bulunmuştur. Bu nedenle yatırımcılar, sadece modellerin sonuçlarına değil, aynı zamanda bu modellerin güvenilirliğine de dikkat etmelidir.
Neden Önemsemeliyiz?
Model riski, tahminlerin ötesine geçen bir konudur. Bu riskin farkında olmak, daha doğru kararlar almanızı sağlar. Özellikle finansal kararlar verirken, kullandığınız modellerin güvenilirliğini sorgulamak sizi büyük zararlardan koruyabilir.
Yani bir modeli kullanırken sadece “ne söylüyor?” diye değil, aynı zamanda “ne kadar güvenilir?” diye de düşünmelisiniz.
Finansal kararlarınızda daha bilinçli olmak istiyorsanız, ana sayfamıza ya da ekonomi kategorimize göz atabilirsiniz. Kripto paralar ve piyasalarla ilişkisi konusu ilginizi çekiyorsa bu blog yazımıza da geçebilirsiniz.
İlgilenenler için makalenin linki: Model Risk of Volatility Models (ScienceDirect)
